J. L. Heldring (1917–2013)

Tsja, het zal het moment zijn voor lastige boekbesprekingen, zeker? Na eentje over een economisch boek van een grote twintig jaar geleden, nu eentje van een ... citatenboek. En geen citaten van de auteur zélf, maar van anderen. J.L. Heldring gaf het boek, verschenen bij Uitgeverij Balans in 1986, dan ook de passende titel Andermans veren mee.

Heldring doet trouwens niet alleen in de titel geen moeite om te verbergen dat hij alleen maar de verzamelaar van die citaten geweest is en er bovendien weinig mee gedaan heeft. In zijn Woord vooraf schrijft hij daarover: "In de afgelopen dertig jaar heb ik uit boeken, maar vaker uit artikelen en, nog vaker, uit boekbesprekingen uitspraken of opmerkingen verzameld die mij om de een of andere reden troffen. In de praktijk heb ik zelden van die bloemlezing gebruik gemaakt in mijn eigen artikelen. Dat komt voornamelijk doordat wat ik aan mijn verzameling toevoegde bijna altijd meteen uit mijn geheugen was verdwenen, en dat kwam weer door de weinig professionele manier waarop ik mijn citaten had gerangschikt, namelijk in alfabetische volgorde naar de naam van de auteur."

Naderhand publiceerde hij in NRC Handelsblad echter elf artikelen waarin hij, in zijn eigen woorden, die citaten over de lezers van het blad neerstortte, en in dit lezenswaardige boekwerkje (overigens amper 77 bladzijden lang, namenregister inbegrepen) heeft hij ook voor de nodige inleidingen en verbindingen gezorgd tussen deze citaten. Die citaten koos hij overigens, uiteraard, niet willekeurig: "Natuurlijk verraadt mijn keuze mijn voorkeuren. Mijn citaten kunnen vergeleken worden met de passages die wij in boeken of artikelen aanstrepen; die drukken gewoonlijk ook niet gedachten uit waar we het niet mee eens zijn. Wèl zijn er citaten onder die ik meer om de vorm - de wijze van zeggen - dan om de inhoud gekozen heb. En heel soms zijn er uitspraken bij die bepaald niet mijn mening weergeven, maar die ik gekozen heb omdat zij een interessant licht werpen op de auteur."

Lijkt me een basis waarop ik zélf een citatenverzameling zou beginnen, maar J.L. (Jérôme Louis) Heldring was dan ook - zoals Wikipedia dat schrijft - "de eerste en lange tijd [de] enige zelfverklaarde conservatief in Nederland in de jaren na de Tweede Wereldoorlog tot het begin van de 21e eeuw" (wat uiteraard niet helemaal klopt met de feiten, maar goed), dus het mag niet verbazen dat ik me in die visie kan vinden. Net zomin als het mag verbazen dat ik tussen de citaten wel een en ander vond dat me aansprak. Een paar van die citaten ter illustratie en ter afsluiting van deze bespreking:

"De gevoelsmens zal evenveel afschuw hebben van misdaad als van haar noodzakelijke bestraffing, van wanorde als van een georganiseerde politie. Hij houdt ervan zich een onmogelijke wereld van zich wederkerig uitsluitende dingen voor te stellen. Dat geeft hem een gevoel van behaaglijkheid." (Hilaire Belloc)

"Laat ons ervoor hoeden politiek met morele wedergeboorte te verbinden. Moralisme is fataal voor de vrijheid." (Camille Desmoulins)

"Wie met gevoel politiek wil maken sticht slechts verwarring." (Pierre Mendès-France)

"Utopieën zijn uitvoerbaar; de vraag is alleen hoe we kunnen voorkomen dat ze worden uitgevoerd." (Nikolaj Berdjajev)

En ten slotte:

"Het is goed lid van de partij te zijn: je hoeft niet meer te denken." (Frédéric Joliot-Curie)

In tijden waarin emoties en partijaanhorigheid het in het "beleid" meer en meer winnen van ratio, lijken me dit stuk voor stuk citaten die het verdienen ingekaderd te worden door iedereen die zich daar tegen verzet en wil blijven verzetten. Al is het maar om onszelf niet op een onbewaakt moment te laten meeslepen in die waanzin.… (plus d'informations)

Een bloemlezing van columns in NRC Handelsblad uit de periode 2003 - 2012. Toegegeven, niet iedere week had ik behoefte aan zijn beschouwingen en las ik zijn bijdrage ‘diagonaal’. Vaak kwam dan de inspiratie om het toch maar in z’n geheel te lezen, en daar kreeg ik dan geen spijt van. Sterker nog, sinds hij er vorig jaar mee ophield en na zijn overlijden enige weken geleden, mis ik zijn bijdragen -die ik gedurende ongeveer vijftig jaar heb gelezen- zeer.
Met deze bundel dringt het besef nog meer door dat Heldring op een speciale manier er voor zorgde dat de ‘stoffering van de bovenkamer’ door zijn heldere analyses, tenminste op orde bleef. Uiteindelijk is het een genoegen te genieten van zijn eruditie en van de ruimte die hij de lezer altijd biedt.

Een prachtig document van -naar ik vermoed en hoop- blijvende waarde.… (plus d'informations)