Hans Zirkzee

Jazz in Rotterdam van Hans Zirkzee is een lijvig boek van 481 pagina’s. Het beschrijft de geschiedenis van een grotestadscultuur en doet dat met veel tekst én veel foto’s. Zirkzee is een Rotterdamse muziekdocent, concertorganisator en jazz-historicus. Via het archief van jazzkenner en amateurhistoricus Hans Langeweg kwam hij op het idee de geschiedenis van de jazz in Rotterdam op te tekenen om zo recht te doen aan de status van de daar wonende en werkende musici.

Dat is hem wat mij betreft gelukt. Het vergt wat leeswerk maar ik heb het boek achter elkaar uitgelezen en ik ben, op wat eerder leeswerk en wat bezoeken na, niet eens zo bekend met Rotterdam. Ik ben wel een jazzliefhebber en met dat uitgangspunt kunt u uw hart ophalen en heel wat tips opdoen.

Zirkzee begint zijn geschiedenis halverwege de 19e eeuw als de jazz in Rotterdam arriveert. De eerste negerartiesten treden op en het gaat nog over de oervorm van de jazz. Niet iedereen was direct enthousiast, zoals de beroemde zanger Koos Speenhoff;

‘Er is geen sprake van jazzmuziek, er is alleen maar jazz-gekrijsch. Gelukkig is het einde nabij en een beschaafd volk als het onze zal dit gekrijsch den nek omdraaien.’

Niet helemaal dus, jazz blijft. De firma Hakkert is belangrijk in de verkoop van jazzalbums én platenspelers en er komen belangrijke etablissementen waar jazz een toneel krijgt. Door het hele boek worden deze én hun uitbaters uitgebreid beschreven en het is een feest om te lezen. Zo is de dancing Pschorr belangrijk voor de jazz, maar ook het danspaleis Empire en het cabaret-dansant La Gaité.

Zirkzee wisselt zijn verhaal af met portretten van jazzartiesten, zoals die van ‘de Nederlandse Louis Armstrong’, Louis de Vries. De zenuwen van De Vries begaven het toen hij met zijn voorbeeld het podium deelde. U wilt lezen over Joop en Duifje Walvis, waarvan de laatste (beter bekend als Rita Dalvano) de eerste vrouwelijke Stehgeiger van Nederland was. U wilt zeker lezen over trompettist Louis Fall junior. Hij trad in Rotterdam op met Coleman Hawkins en Kid Dynamite en was de zoon van de in New York vermoorde profbokser M’Barick Fall.

Wie ook met Coleman Hawkins optraden waren The Ramblers met zangeres Annie de Reuver. Die had het niet zo op de jazzlegende;

‘Ik was doodsbang voor die Hawkins. Ik vond het een enge man die vreselijk naar de drank rook. ’s Morgens om tien uur was ie al strontlazarus, de whisky walmde je tegemoet. Maar door die opnamen ben ik wel als het ware onsterfelijk geworden, want die zijn over heel de wereld uitgebracht.’

Podia komen en gaan en in de Tweede Wereldoorlog zijn er aardig wat in de as gelegd bij het bombardement op Rotterdam. Jazz werd aanvankelijk niet verboden maar daar kwam al snel een eind aan. Artiesten verzonnen inventieve alternatieve namen voor jazztitels. Men speelde Indonesische Stemming in plaats van Mood Indigo en Jazz me Blues werd Mijn Blauwe Jas. Uiteraard zorgt de oorlog voor slachtoffers onder de musici, zoals de trompettiste Clara de Vries. Zij kondigde haar lot al aan in een brief die ook in het boek afgedrukt staat. Overlevers zijn er gelukkig ook, zoals de violist Louis Bannet. Het zijn indrukwekkende verhalen.

Na de oorlog komt de bebop op en zien we een scheiding der geesten. Puristen die de oude ‘swing’ aanhangen en de generatie die zich laat leiden door de klanken van de bebop. Die gaan niet samen en er komen verschillende podia waar men zich in verschillende outfits naar toe kan begeven.

Langzamerhand komen we ons bekende namen tegen als Piet Noordijk, Willem Breuker en Rita Reys. Die laatste trouwt met Pim Jacobs (ze is dan al een keer weduwe), wordt Europe’s First Lady of Jazz en steekt haar mening niet onder stoelen of banken;

Freejazz was voor haar ‘kippenhokmuziek’. Billie Holiday vond ze geen barst aan. Anita O’Day afschuwelijk. Nina Simone zong als een dronken vent. Zelfs haar man Pim was in haar ogen maar een matig pianist.

Rotterdamse directheid tot en met. Uiteraard gaat het over De Doelen en de optredens die daar worden gegeven en over Willem ‘Wodka’ van Empel. Hij wordt een van de grootste jazzpromotors van Rotterdam. Het Heineken Jazz Festival en natuurlijk het North Sea Jazz Festival komen uitgebreid aan bod en dan er staan nog talloos veel meer jazzpodia beschreven.

Toch vind ik de verhalen over al die artiesten het meest aantrekkelijk. Drummer Tony Viola, zangeres Mitsey Smeekens, pianist Rob Franken, saxofonist Piet le Blanc en al die anderen, ze krijgen de aandacht die ze verdienen in dit prachtige boek. Ook van de stad Rotterdam zelf trouwens, want dat kent een Rotterdam Jazz Artistst Memorial, waar de portretten van al deze artiesten hangen, getekend door hedendaagse kunstenaars.

Een rijk boek met veel tekst en prachtige foto’s waarin veel ontdekkingen te doen zijn, al is het maar een jonge Pieter van Vollenhoven die piano speelt in The Dixieland Society Orchestra. Ik ga dit boek er nog vaak bij pakken.… (plus d'informations)