Ik weet niet of de naam Albert Verwey nog veel bellen doet rinkelen tegenwoordig. Samen met zijn gewezen vriend de dichter Willem Kloos was hij voorman van de Tachtigers, een vernieuwende beweging in de Nederlandse literatuur die ongeveer van 1880 tot 1894 bestond.

Daarom is het goed dat cultuurhistoricus Madelon de Keizer deze biografie over Albert Vewey en zijn tijd heeft geschreven met de titel Als een meeuw op de golven. De biografie verscheen in hetzelfde jaar als die over Willem Kloos.

De aanpak van De Keizer is geen chronologische, maar zij heeft voor een opzet gekozen waarin ze Albert Verwey beschrijft in relatie tot belangrijke figuren in zijn leven. Zo is er een hoofdstuk over Verwey en Willem Kloos, over Verwey en zijn vrouw Kitty van Vloten, over Verwey en de schrijver Lodewijk van Deyssel, over Verwey en de Duitse dichter Stefan George, over Verwey en de dichter Pieter Nicolaas van Wyck en over Verwey en zijn biograaf, de dichter Maurits Uyldert.

Die aanpak werkt voor een deel prima want De Keizer kan zo dieper ingaan op die verschillende relaties maar heeft wel tot gevolg dat we bepaalde tijdvakken opnieuw beschreven zien omdat niet iedereen elkaar in tijd opvolgde.

De relatie tussen Verwey en Willem Kloos is een bijzondere. Kloos gold al als voorman van de Tachtigers en Verwey, zes jaar jonger, zocht hem op en sloot zich bij hem aan om samen het periodiek De Nieuwe Gids te starten. Praktisch gezien betekende dat Verwey al het redactiewerk op zich nam. Het is boeiend om te lezen hoe hun relatie zich ontwikkelde en dat Verwey niet zo maar een adept van Kloos bleek maar een heel eigen stem ontwikkelde. Leest u vooral zelf hoe de wellicht beroemdste breuk in de literatuurgeschiedenis vorm kreeg. Het is mooi om te lezen dat deze literatuurgiganten gewoon mensen blijken te zijn met uiteindelijk kleinzerige ruzies;

Het geruzie tussen Verwey en Kloos over elkaars boeken, de stoel en wat papieren kende geen einde. Kloos speelde de redelijke, geduldige, wijste van de twee en Verwey werd af en toe razend. In zo’n woedeaanval schreef hij aan Kloos (een brief die hij overigens wijselijk niet verzond): ‘Van je stoel hebben we soep gekookt, je boeken aten we als hammetjes. […] Van dit briefje houd ik kopie, dus vernietig het naar hartelust. Op de jouwe aas ik als op peperkoek.‘

Het hoofdstuk over Verwey en zijn vrouw vertelt ook over zijn jeugd en over zijn gelukkige huwelijk met Kitty van Vloten. Ze zouden tot zijn dood samen blijven in hun villa in Noordwijk. Ook het hoofdstuk over zijn relatie met de Duitse dichter Stefan George is een belangrijk deel en het laat zien dat Verwey niet zozeer een Nederlandse dichter is maar veelal een internationaal geörienteerde chroniqueur van zijn tijd. Hij was zeer geïnteresseerd in wat er in het buitenland gebeurde, hij vertaalde gedichten van onder meer George in het Nederlands maar ook Dante’s Goddelijke Komedie en hij gaf op alle gebeurtenissen in zowel proza als in dichtvorm zijn commentaar.

Nu heb ik van dat proza zo’n tien delen in de boekenkast staan. Die heb ik doorgebladerd en sommige stukken zijn interessant, maar niet meer dan dat. Zijn dichtwerk ken ik ook niet goed. Ik heb slechts één dichtbundel van hem in de kast staan en die moet ik nog lezen. Deze biografie geeft veel voorbeelden van zijn dichtwerk en ik moet zeggen dat ik ze niet altijd makkelijk te verteren vind.

Daar sta ik niet alleen in. De Keizer geeft talloze voorbeelden van mensen die met hem weglopen, zoals de dichter Pieter Nicolaas van Wijck maar Verwey krijgt ook de nodige kritieken te verduren. Het schrijversechtpaar Scharten-Antink recenseerde zijn werk;

Daarnaast staan gedichten […] die onleesbaar van kromgewrochtheid, van strompelende zinsbouw, van taalverkrachting, of die eenvoudig totaal onvatbaar zijn.

Dat liegt er niet om. Gelukkig vormen wij onze eigen mening en ik ben ook heel mooie stukken tegengekomen, zoals de parallel tussen een albatros en een dichter;

Somtijds, tot hun vermaak, vangen de schepelingen
De vogel albatros, bezeiler van de zee,
Hun traagzaam reisgezel, die met zijn breede zwingen,
Over en om en langs, het varend want beglee.

…

De dichter is als gij. Een vorst hoog in de hemel:
Rijdend op storm ziet lachend hij de pijlvlucht aan.
Maar ban zijn voet aan de aarde in ’t menschlijk hoongewemel:
Zijn reuzevleugels zelf belemmeren hem in ’t gaan.

Uiteindelijk wordt Verwey een man van betekenis in de Nederlandse literatuur. Hij wordt hoogleraar, schrijft een omvattend werk over Vondel en iedereen weet hem te vinden. Hij blijft artikelen en gedichten schrijven over alle actuele zaken die hem beroeren zoals over de Eerste Wereldoorlog en de opkomst van het nationaal-socialisme.

Keizer heeft met dit boek een mooi beeld geschetst van Verwey en zijn tijd. Bij tijden moest ik als lezer het hoofd er goed bij houden omdat Verwey bij veel tijdschriften betrokken is geweest en daar veel wisselingen van de wacht waren, dus wie wanneer wat in welk blad wel of niet publiceerde was wel eens een oefening. Ook moet je zelf grotendeels het beeld van Verwey destilleren als mens, juist omdat je vaak door de tijd heen en weer gaat maar concluderend vond ik het een prima leeservaring. En Verwey? Hij keek zelf als volgt terug op zijn werkzaam leven;

Alles bij elkaar genomen is de wereld van onze tijd mij merkwaardig van dienst geweest. Zij heeft mij in staat gesteld gedurende een lang leven die volkomen rust en onafhankelijkheid te handhaven die ik voor mijn werk nodig had, en terwijl ze bewogen was tot het uiterste en zelfs scheen uiteentespatten naar allerlei richtingen, waren haar elementen juist zo gevoegd en geschapen dat ik mij, als een meeuw op de golven, erdoor gevoed en gedragen voelde. Waarlijk, geen andere tijd kon een dichter zó grote vrijheid laten zichzelf te zijn. ( )