Ooggetuigen van de wereldgeschiedenis van Geert Mak en René van Stipriaan is een onverantwoord geschiedenisboek. Dat zijn niet mijn woorden, dat beweren de auteurs zelf. Het klopt ook. Dit geschiedenisboek geeft geen schema van oorzaken en gevolgen en heeft geen grote lijn. Het is een verzameling van zo’n honderd reportages van verschillende gebeurtenissen uit de geschiedenis, van 401 v.Chr. tot en met 11 september 2001.

De enige overeenkomst tussen al die verhalen is dat ze opgetekend zijn door ooggetuigen of direct betrokkenen. Dat levert niet altijd de meest betrouwbare geschiedschrijving op, want ooggetuigenverslagen kunnen gekleurd zijn, geheugens kunnen haperen of ogen kunnen bedriegen. Ooggetuigenverslagen brengen echter wel de grote gebeurtenissen heel dichtbij en dat is toch de grote charme van dit boek.

Die opzet maakt dus dat we met reuzensprongen door de tijd gaan en van het ene continent naar het andere. Er zit wel een tijdschronologie in, we beginnen met het Griekse huurleger dat in 401 v.Chr. vastloopt in de sneeuw, opgetekend door generaal Xenofon. Dat is niet het interessantste verhaal, het wordt al leuker als we een vorkje meeprikken met Attila de Hun in het jaar 450. Er staan grote gebeurtenissen in het boek die we kennen uit onze geschiedenisboeken, maar net zo interessant vind ik de kleinere verhalen, zoals over de kok van Lodewijk XIV die de hand aan zichzelf slaat als hij vindt dat hij niet voldoet.

De bestorming van de Bastille in 1789 maakt u ‘live’ mee aan de hand van het verhoor van horlogemaker Humbert. Iedereen kent ook het lot van het schip de Titanic, maar het verhaal van de overlevende marconist Harold Bride over zijn collega Phillips is ronduit indrukwekkend;

Ik ging aan dek en keek om me heen. Het water stond nu bijna tot aan het botendek. Op het achterdek heerste een immens gedrang, en hoe die arme Phillips nog tot werken in staat was, weet ik niet…Vanaf het achterdek klonk een muziekje van de band. Het was een ragtime. Wat weet ik niet; daarna speelden ze ‘Autumn’. Phillips rende naar het achterdek, en dat was het laatste wat ik van hem zag.

Er staan ook verhalen opgetekend van bekende schrijvers die gebeurtenissen op het wereldtoneel beschouwen, zoals Goethe over Pompeji, Isaak Babel over de situatie in Sint-Petersburg aan het begin van de vorige eeuw, Konstantin Paustovski over de vlucht van het oude regime uit Odessa of Stefan Zweig die de laatste vlucht van de Oostenrijkse keizer beschrijft. Ook Victor Klemperer ontbreekt niet met zijn beschrijving van het bombardement op Dresden.

Stuk voor stuk lezenswaardig, maar het mooiste is toch om er ‘live’ bij te zijn, zoals bij de ontdekking van het graf van Toetanchamon, opgetekend door de ontdekker Howard Carter zelf;

Het beslissende moment was aangebroken. Met bevende handen maakte ik een klein gat in de linkerbovenhoek…Aanvankelijk kon ik niets zien, de hete lucht die uit de ruimte ontsnapte, was er de oorzaak van dat de kaarsvlam flakkerde, maar toen mijn ogen na enige tijd aan het licht gewend raakten, doemden langzaam de details van de ruimte voor mij op als uit een dichte nevel: vreemde dieren, beelden, goud – overal de glinstering van goud.

Een verhaal later vertelt Joseph Roth over landverhuizers die naar Amerika vertrekken en weer een reportage later vertelt Goebbels over zijn ontmoetingen met Hitler. Je holt dwars door tijden en plaatsen heen, maar het is wel afwisselend. Executies van Peruaanse rebellen, de zelfmoordpoging van Robespierre, het eerste vliegtuig dat van de grond komt, de laatste dagen van Scott op de zuidpool, gesprekken met Marinus van der Lubbe die de Rijksdag in brand heeft gestoken, een lynchpartij van een zwarte jongen, de mannen die de atoombom op Nagasaki afwierpen, de laatste fotosessie van Marilyn Monroe, de massale zelfmoord in Jonestown van de People’s Temple; het zijn zomaar een paar voorbeelden.

Dat een maanlanding een astronaut bij blijft is evident, maar Edwin Aldrin herrinert zich nog iets anders;

Wat mij betreft hing er een heel duidelijk luchtje aan de maanmaterie – penetrant, als van kruit of gebruikte slaghoedjes van pistoolkogels. We namen een aardige hoeveelheid maanstof mee terug…maar die geur was ons meteen opgevallen.

Osama bin Laden kennen we als de terrorist die verantwoordelijk is voor de aanslagen in de Verenigde Staten. Uit dit boek blijkt dat hij niet eens zo op de hoogte was van de wereld die hij heette te terroriseren. Uiteindelijk liet hij wel de Twin Towers verwoesten en het boek eindigt met transcripties van de noodoproepen in New York;

9.39 Melissa: ‘De vloer is bloedheet. Ik kan de uitgang niet vinden. Ik ga dood. Ik wil met mijn moeder praten.’

Een onverantwoord geschiedenisboek, maar heel erg sprekend af en toe. ( )

Soms zijn de overgangen tussen de verhalen wat abrupt. Zo spring je van de Lewinski-affaire naar de aanslagen op de WTC-torens. Ook is de informatie vooraf soms wat summier voor diegenen die niet heel goed op de hoogte zijn van alle gebeurtenissen in de geschiedenis. De nadruk ligt vooral op de wat recentere geschiedenis; meer dan de helft van het boek gaat over de twintigste eeuw.
Al met al een leuk boek met een orginele kijk op de geschiedenis. ( )

een onderhoudend werk, in artikelvorm. originele invalshoek want opgetekend door ooggetuigen. ( )