Op een mooie augustusdag in 1913 neemt Ulrich, de man zonder eigenschappen, het ferme besluit een man mét eigenschappen te worden vooral als hij in de krant heeft gelezen dat zelfs een renpaard `geniaal kan zijn; daar wil hij niet bij achterblijven. Hij raakt betrokken bij de `Parallelactie , de organisatie die de viering van het zeventigjarig regeringsjubileum van keizer Franz Josef I voorbereidt en tevens wil proberen het dertigjarig jubileum van de Duitse keizer de loef af te steken. Beide jubilea zijn gepland voor 1918, het jaar waarin de twee monarchieën ineen zullen blijken te storten. Met fijnzinnige ironie omringt Musil zijn hoofdpersoon Ulrich met een keur aan curieuze personages: de mooie ambitieuze Diotima, de met Nietzsche dwepende Clarisse, de denk- en geldmagnaat Arnheim, de brave generaal Stumm von Bordwehr, de `doorsneemens Walter, en de vrouwenmoordenaar Moosbrugger. Met scherpe blik doorschouwt Robert Musil een cultuur die haar einde nadert, en tast hij mogelijkheden af voor een nieuwe toekomst. De man zonder eigenschappen werd door Duitse schrijvers en critici uitgeroepen tot de belangrijkste Duitstalige roman van de twintigste eeuw.

Recensie(s)

Deze omvangrijke onvoltooide roman van de Oostenrijkse auteur (1880-1942) geldt met 'A la recherche du temps perdu' van Proust en 'Ulysses' van Joyce als literair hoogtepunt van de 20e eeuw. De jongeman uit de titel, die in 1913 in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie zijn levensweg zoekt temidden van vervagende en geperverteerde waarden, lijkt tevens een haarscherp psychogram van de hedendaagse mens als slachtoffer van postmodernistische morele verwarring. Het bijzondere van dit boek is de trefzekere, maar allerminst klinische, vaak zelfs hilarische precisie waarmee vluchtige en ambigue gevoelens en gedachten met taal gedetermineerd worden, waarbij zelfs zoiets ongrijpbaars als mystiek ten slotte helder omlijnd wordt. Uitgave in een band van de vertaling van de beide romandelen die tijdens het leven van de schrijver het licht zagen. Deze vertaling werd eerder ook in drie banden gepubliceerd, aangevuld met een vierde band met een keuze uit het ongepubliceerde materiaal. Het boek werd door Duitse schrijvers en critici uitgeroepen tot de Duitstalige roman van de 20e eeuw. Kleine druk.

Deze uitgave in 1 band bevat de bij leven van Musil (1880-1942) gepubliceerde delen van de roman. De vertaling - van de hand van Ingeborg Lesener - verscheen eerder tussen 1988 en 1989 bij Uitgeverij Meulenhoff in 3 banden ((aangevuld met een vierde band met een keuze uit het ongepubliceerde materiaal). Met Proust's "A la recherche du temps perdu" en Joyce's "Ulysses" wordt de roman gerekend tot de literaire hoogtepunten van de 20e eeuw. Duitse critici en lezers riepen de roman uit tot de belangrijkste Duitstalige roman van de eeuw.
Op een mooie augustusdag in 1913 neemt Ulrich, de man zonder eigenschappen, het ferme besluit een man mét eigenschappen te worden - vooral als hij in de krant heeft gelezen dat zelfs een renpaard 'geniaal' kan zijn; daar wil hij niet bij achterblijven. Hij raakt betrokken bij de 'Parallelactie', de organisatie die de viering van het zeventigjarig regeringsjubileum van keizer Franz Josef I voorbereidt en tevens wil proberen het dertigjarig jubileum van de Duitse keizer de loef af te steken. Beide jubilea zijn gepland voor 1918, het jaar waarin de twee monarchieën ineen zullen blijken te storten. Met fijnzinnige ironie omringt Musil zijn hoofdpersoon Ulrich met een keur aan curieuze personages: de mooie ambitieuze Diotima, de met Nietzsche dwepende Clarisse, de denk- en geldmagnaat Arnheim, de brave generaal Stumm von Bordwehr, de 'doorsneemens' Walter, en de vrouwenmoordenaar Moosbrugger. Met scherpe blik doorschouwt Robert Musil een cultuur die haar einde nadert, en tast hij mogelijkheden af voor een nieuwe toekomst.

NBD|Biblion recensie: Deze omvangrijke onvoltooide roman van de Oostenrijkse auteur (1880-1942) geldt met 'A la recherche du temps perdu' van Proust en 'Ulysses' van Joyce als literair hoogtepunt van deze eeuw. De jongeman uit de titel, die in 1913 in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie zijn levensweg zoekt temidden van vervagende en geperverteerde waarden, lijkt tevens een haarscherp psychogram van de hedendaagse mens als slachtoffer van postmodernistische morele verwarring. Het bijzondere van dit boek is de trefzekere, maar allerminst klinische, vaak zelfs hilarische precisie waarmee vluchtige en ambigue gevoelens en gedachten met taal gedetermineerd worden, waarbij zelfs zoiets ongrijpbaars als mystiek ten slotte helder omlijnd wordt. Dit is een uitgave in één band van de vertaling van de romandelen die tijdens het leven van de schrijver het licht zagen. Deze vertaling werd eerder ook in drie banden gepubliceerd, aangevuld met een vierde band met een keuze uit het ongepubliceerde materiaal. Het boek werd eerder dit jaar door Duitse schrijvers en critici uitgeroepen tot de Duitstalige roman van de eeuw. (Biblion recensie, Redactie).

De man zonder eigenschappen is een panoramische vivisectie van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk in 1913, dus vlak voor het moment van de radicale cesuur, opgehangen aan een handvol sleutelfiguren. Een boek vol ideeën, eventualiteiten en niet in het minst ook veel intellectuele ironie.
In deze 1350 blz. lange pil (ik zou het niet direct een pageturner durven noemen) is het denken over diverse themata de leidraad die de aandacht van de lezer op scherp moet houden in een bijna actieloze roman. Wie niet geboeid wordt door het denken "an sich" zit deze rit niet uit. Er wordt constant gereflecteerd over goed en kwaad, gevoel en verstand, moraal of de negatie ervan en de imperatieven die eraan ten grondslag liggen, mystiek, parallelle zijnstoestanden en religie, rechtsgeldigheid of willekeur,.....
Filosofische gesprekken zoals je ze vindt in pakweg de Toverberg van Thomas Mann, zijn gesprekken tussen duidelijk afgebakende antagonisten, die elk voor een welbepaalde ideologie staan. In "der Mann" is het veeleer het ontwikkelingspad van het denken zelf dat prevaleert en het denkproces is de rivier die het denken naar de monding voert.
Zoals in veel secundaire literatuur wordt aangehaald is dit boek een onaf essay, een "Skizze" die de (post-) moderne conditie van onze huidige wereld voorafspiegelt, in zijn volle breuklijn van een 19de eeuwse statische samenleving naar een 20ste eeuwse levensgevoel van snelheid en technologie, zoals die geplukt kon zijn uit een manifest van de futuristen (cfr. "De duizelingwekkende jaren" van Philipp Blom). Dit gigantisch schetsboek van overpeinzingen wil mogelijkheden voor het geestesleven van de mensheid in de toekomst uittekenen en het betonneren in conclusies die door de eindeloos badinerende gesprekken tussen de hoofdpersonages verworven werden.....Het gaat vooral om het ontwikkelen van "richtbeelden", d.w.z. "eeuwige waarheden die niet waar en niet eeuwig zijn, maar voor een bepaalde tijd gelden opdat deze zich ergens naar kan richten." (blz. 1298)

De centrale gebeurtenis waarrond Musil met veel ironische brille zijn roman gecomponeerd heeft is de door senator Graaf Leinsdorf in het leven geroepen "Parallelaktion", een actie die een geestelijk bindmiddel probeert te vormen om de diverse politieke, culturele, wetenschappelijke en filosofische verzuchtingen in de k.u.k.-monarchie te doen convergeren naar een grote, nog te stellen patriottische daad. Dit moet tot resultaten leiden in het jaar 1918, wanneer keizer Franz-Joseph 70 jaar op de troon zal zitten en keizer Wilhelm II 30 jaar op de Duitse troon. O ironie, de realiteit zal daar anders over beschikken. Om deze plannen voor te bereiden verzamelen politici, diplomaten, officieren, dichters en denkers in de salon van Diotima, echtgenote van de diplomaat Tuzzi, om er informeel van gedachten te wisselen. Ulrich, "de man zonder eigenschappen" is de secretaris van deze patriottische actie. Als wiskundige (de meest logische doch vrijblijvende wetenschap denkbaar) en flaneur "par excellence" moet hij de diverse maatschappelijke initiatieven zien samen te brengen.
Een ander markant figuur is Paul Arnheim, een hyperreflexieve industriële tycoon die een commercieel slaatje wil slaan uit de gebeurtenissen. Hij schijnt model te staan voor Walther Rathenau, de in 1922 vermoorde Weimar-politicus en industrieel.
Stumm von Bordwehr is een komisch geportretteerde generaal, blij met de civiele actie die als een eye-opener op zijn stramme militaire gemoed werkt.

Er zijn veel nevenintriges in deze monolitische roman. Zo ontmoeten we Bonadea, Ulrich's nymfomane vriendin en verder Walter en Clarissa, kunstenaarskoppel, de eerste een jeugdvriend van Ulrich, zijn vrouw een met Nietzsche dwepende hysterica die van Ulrich een kind wil. Agathe, Ulrich's zus, fungeert als klankbord in tal van filosofische discussies. Zij verlaat haar man professor Hagauer en trekt bij Ulrich in. Gerda Fischel, verloofd met de proto-nazi Hans Sepp, wil wegbreken uit haar verstikkend Weens milieu en vindt soelaas in het warrige escapisme van de "Wandervögel" en de kringen rond Stefan George. Meingast, een holistisch filosoof, schijnt gemodelleerd te zijn naar de Gestaltpsycholoog Ludwig Klages. Verder is een steeds weerkerend thema "het geval Moosbrugger", moordenaar die een prostituée gruwelijk om het leven bracht en waarrond behoorlijk wat gefilosofeerd wordt. Yves Petry heeft rond de misdaad van Moosbrugger een beklijvende theatertekst geschreven voor de derde voorstelling "de misdaad" in Guy Cassiers trilogie over dit boek.

Zoals wijlen Jacques Kruithof poneerde in zijn verhelderend essayboek over dit monument in de wereldliteratuur dient het leven "zonder eigenschappen", een gevleugeld woord dat vaak ten onrechte in zijn primaire betekenis bedoeld wordt wanneer men Musil aanhaalt, vooral begrepen te worden als het afwimpelen van bepaalde conventies en geijkte voorstellingen over loffelijk en laakbaar menselijk gedrag. Het is in elk geval een houding waarin men geen enkele gepredestineerde menselijke en ideologische "mal" voor evident aanneemt.
Voor mij gaf het lezen van dit boek een gevoel om in een tijdloos "fluïdum" te verwijlen, waar de gedachten zich continu en dialectisch ontvouwen in alle richtingen.....wat voor heel wat leesplezier garant staat.

herwerken.... ( )

I was very disappointed that, after having followed the story line for so long, and getting the feeling of finally getting somewhere, the book ended. I thought it was an interesting experience to read this book and follow the lenghty reasonings in the book. Robert Musil has a very precise and well-thought way of telling the story, but this makes the story occasionally very difficult to read. And in the end, he unfortunately never got the chance to finish the story. ( )

Er zijn van die werken die een mens gewoon niet liggen. Aan Man zonder eigenschappen ben ik al twee keer begonnen, en altijd na 150-160 blz hou ik het voor gezien. Langdradig en gebrek aan lijn. Ook gezochte effecten en typisch Duitse, beklemmende sfeer. Inhoudelijk verwant met de Toverberg van Mann, maar literair lang niet zo aantrekkelijk. ( )