Ungarn 1956: Die Panzer rollen, der Aufstand schlägt fehl, die Hoffnung scheitert, daß die Welt eine andere hätte werden können. Ohne ein Wort verläßt Katalin ihre Familie und flüchtet über die Grenze in den Westen. Ihr Mann Kálmán verkauft Haus und Hof und zieht fortan mit den Kindern Kata und Isti durch das Land.
Während Kálmán in Schwermut verfällt, errichten sich Kata und ihr kleiner Bruder Isti ihre eigene Welt: Isti hört, was die Dinge zu erzählen haben - das Haus, die Steine, die Pflanzen, der Schnee -, während Kata den Geschichten der Menschen zuhört, denen sie auf ihrer jahrelangen Reise begegnet. Der genaue Blick der Kinder trifft auf eine Welt, die sie nicht verstehen. Nur wenn sie am Wasser sind, an Flüssen, an Seen, wenn sie dem Vater zusehen, wie er seine weiten Bahnen zieht und wenn sie selber schwimmen - nur dann finden sie verzauberte Momente der Leichtigkeit und des Glücks. Beide ahnen, dass ihr Leben erst beginnt.

Het is zo'n beetje een persoonlijke traditie geworden de jongste jaren om tijdens mijn verlof een boek van een Hongaarse schrijver te lezen. Niet geheel onlogisch gezien ik de jongste jaren nogal wat tijd heb geïnvesteerd in een avondcursus Hongaars én intussen een viertal jaren Hongarije als vakantiebestemming achter me heb. Bovendien geen slecht idee gezien er véél lezenswaardige Hongaarse lectuur wordt/is geproduceerd, waarvan intussen - volkomen terecht - toch ook al een en ander is vertaald naar het Nederlands.

Dit jaar vond ik in - als ik me dat goed herinner - een kringwinkel het boek De zwemmer van Zsuzsa (spreek uit: "zjoezja") Bánk en dat boek eindigde ook in mijn reiskoffer. Zsusza Bánk is volgens haar papieren Duitse - ze is ook geboren in Buchmesse-stad Frankfurt am Main -, maar dat is alleen maar zo doordat haar beide ouders uit Hongarije wegvluchten in de nadagen van de Hongaarse Opstand van 1956. Die nadagen zijn dan ook waar De zwemmer over gaat, of toch de gevolgen van die nadagen voor een aantal mensen die het land wel of niet (konden) ontvlucht(t)en.

Wie "de" Hongaren een beetje kent - en er wordt tegenwoordig, vooral in het Europees parlement heel wat afgeluld over Hongarije en zijn regering, maar er zijn, daar en elders in (West-)Europa, nog steeds bijzonder weinig mensen die dat doen (als ze "de" Hongaren wél zouden kennen, zouden ze wellicht een hoop minder onzin verkopen) -, weet dat "1956", naast Oostenrijk-Hongarije en de Turkse bezetting, een vast (en omvangrijk) thema is in de Hongaarse literatuur (en in het straatbeeld), dus kan het moeilijk verbazing wekken dat Zsusza Bánk de gebeurtenissen van 1956-1957 als achtergrond van haar debuutroman heeft gebruikt. Origineel aan haar invalshoek is het feit dat die niet gevormd wordt door de revolutionaire gebeurtenissen an sich, maar door een echtgenote en moeder die zowel van haar man, kinderen als haar land wegvlucht, en die man, die kinderen en hun omgeving die achterblijven.

Ik durf er een beetje een metafoor in zien voor de Opstand zelf: de reden ervoor was zo'n beetje halfslachtig (Imre Nagy was per slot van rekening dan wel geen stalinist, maar toch een communist), meer ingegeven door hart dan verstand (en dat hart sloeg Hongaars, niet Russisch), zonder helder zicht op de uitkomst, maar ook leidend tot stuurloosheid bij de achterblijvers. Hongarije werd, ondanks het hardhandig onderdrukken van de Opstand door de Sovjets en "dankzij" het de andere kant uitkijken van het "vrije" Westen, de "vrolijkste barak in het socialistische kamp". "Vrolijk", dat wel, maar nog steeds een barak en zich nog steeds in een kamp bevindend waar het zich niet van ganser harte in thuis voelde, noch bij de een noch bij de ander horend, een taal sprekend (ook letterlijk) die zelfs voor de buren onbegrijpelijk was en is.

Los van het feit dat dat laatste, die taal, volgens mij nog steeds de reden vormt voor veel onbegrip ten opzichte van de Hongaren (terwijl ze terecht trots zijn op die mooie taal en ze ook in het hol van de leeuw niet opgeven om over te schakelen op steenkoolengels - Orbán versus Verhofstadt, zeg maar), is er echter het gevoel. En dat gevoel, dat Hongaarse gevoel, een weemoed-zonder-stil-te-staan, een terugblikkend-doorgaan, is niet alleen nog steeds sterk aanwezig in het Hongarije van nu, maar ook in dit prachtige boek van Zsuzsa Bánk. Zoals Gloed van Sándor Márai (boekbespreking hier) dus, een aanrader ! ( )

1956 verlässt die Mutter von Kata und Isti ihre Familie in Ungarn und geht nach Deutschland. Für den Vater Kálmán und die beiden Kindern beginnt nun eine Odyssee von Station zu Station, nirgends können sie lange bleiben, nirgends werden sie heimisch. Das Buch ist aus Katas Sicht geschrieben, die sich sowohl um den Vater als auch den jüngeren Bruder sorgt. Sie selbst, so schreibt sie, kann warten, nicht mehr auf die Mutter, aber darauf, dass das Leben beginnt. Vater und Bruder hingegen bleiben immer im dazwischen – die Anziehungskraft von Wasser, schwimmen und tauchen sind hierfür die Sinnbilder.
Das Buch ist schön, aber auch etwas monoton. Man muss sich schon konzentrieren, um aus dem unspektakulären Redefluss die Erlebnisse und Personen in ihren Charakteristika herauszufiltern. ( )

Westflucht der Mutter, Vater zieht mit den Kindern Kata und Isti durchs Land

Bellissimo romanzo dell'autrice de "I giorni chiari", certamente opera migliore, anzi incantevole, eppure "Il nuotatore" offre nella sua storia tutto il candore dell'infanzia e il bisogno di un nido.
Siamo in Ungheria, due bambini e un padre inetto, una madre fuggita via in occidente in cerca di fortuna. Dura te il loro peregrinare, da una casa provvisoria all'altra, Kalman il padre insegna ai bambini il nuoto, e sarà questa l'unica azione costruttiva e l'unica forma di interazione tra l'adulto e i figli. Malgrado tutto, la visione dell'infanzia che il romanzo consegna è fortemente emozionante, splendida. ( )