Vaste lezers van mijn blog weten dat je voor een beetje zelfmoordessay bij Jeroen Brouwers moet zijn. U kunt hierover lezen in De laatste deur, in Twee verwoeste levens, De versierde dood en in Adolf & Eva & de dood. In De zwarte zon voegt hij nog een boek aan deze rij toe en dit gaat in hoofdzaak over zelfmoordgevallen bij buitenlandse schrijvers in de twintigste eeuw.

Die gevallen beslaan deel één van dit boek. Deel twee heet Protocollen over de zelfverkozen dood en het is mij niet helemaal duidelijk waarom dit een apart deel is, of het moet zijn dat hier de auteurs niet zelf de dood verkiezen maar een andere zelfmoord als inspiratie gebruiken voor hun werk en er een hoofdstuk is over glossen bij een krantenartikel van schrijver Harry Mulisch. Ik kom er op terug.

Brouwers voert een aantal auteurs op die wellicht niet bij het grote publiek bekend zijn en dat is voor mij de aantrekkingskracht van dit boek. Waar men wellicht over de zelfmoord van de Russische dichter Sergej Jesenin (1895-1925) heeft gehoord (die een in bloed geschreven afscheidsgedicht naliet) is de zelfverkozen dood van de Rus Vsevolod Garsjin (1855-1888) veel minder bekend. Dat was niet het vrolijkste jongetje van de klas en hij dacht vaak na over de dood, hoewel niet direct over zelfmoord;

‘Ach, welwillende lezer! Als u ook mij eens met uw vinger kon verpletteren, opdat ik ook niet meer zou hoeven te lijden!…Over zelfmoord denk ik natuurlijk niet, dat zou de laatste lafheid zijn.’

Toch liet hij zich in een trapgat vallen en stortte naar beneden, maar kon nog wel vermelden dat hij dit vooral niet wilde maar dat het hem ‘opgedrongen’ was.

Een Japanse pendant hiervan zijn de zelfmoorden van Ryūnosuke Akutagawa (1892-1927) en Osamu Dazai (1909-1948). Waar hun landgenoot Yukio Mishima (1925-1970) veel stof deed opwaaien met zijn zelfmoord vol pathos door middel van harakiri (het opensnijden van de buik met een mes) verliepen de zelfmoorden van Akutagawa en Dazai toch wat anders.

Over Akutagawa kan ik kort zijn; slaaptabletten. De aantrekkelijkheid van dit hoofdstuk ligt echter in de beschrijvingen van zijn werk. Daar komt krankzinnigheid in voor en vooral de angst daarvoor en ik zou zijn werk graag eens lezen. Het verhaal van Dazai en zijn dood is, wellicht wat ongepast maar toch, vrij hilarisch. Hij is de kampioen van de mislukte zelfmoordpogingen. Uiteindelijk is het triest dat hij een vrouw bereid vond om toch samen met hem de dood in te stappen.

Het verhaal van Harry Crosby (1898-1929) is ook prachtig. Een verwend rijkeluiszoontje die toch de Eerste Wereldoorlog inging en er bijna het leven liet. Eenmaal terug ging hij in Parijs wonen en trouwde met Polly Peabody, later bekend als ‘Caresse.’ Het echtpaar hield er een hedonistische levenswandel op na en startte er een uitgeverij, Black Sun Press. Ook smeedden zij een zelfmoordpact, maar de één stond daar wat serieuzer in als de ander;

Het feit dat Caresse in 1955 nog haar memoires publiceerde, bewijst dat zij zich niet aan dit contract heeft gehouden, tenzij men met evenveel recht zou willen opperen dat Crosby de afspraak heeft geschonden door de doodsdatum dertien jaar te vervroegen naar een dag waarop het Caresse absoluut niet schikte samen met hem uit het raam te springen: zij had die dag een afspraak met de fotograaf.

Als u Caresse nog eens wil horen keuvelen over haar man en de uitgeverij, dan kan dat hier.

De dichter Hart Crane (1899-1932) behoorde tot het fonds van Black Sun Press en hoort ook in dit boek thuis. Zijn meest ambitieuze werk is zijn lange gedicht The Bridge, dat de Nederlandse componist Tristan Keuris nog op muziek heeft gezet. De Hart Crane-apologeet Hunce Voelcker meende dat Crane zijn eigen gedichten niet begreep en dat hij tot zelfmoord was overgegaan, omdat hij in zijn eigen poëzie tot verstikkens toe verward was geraakt. Hoe het ook zij, hij sprong overboord van een schip in de Golf van Mexico.

Brouwers schrijft ook over de Uruayaanse schrijver Horacio Quiroga (1878-1937) maar die kwam hier al eens voorbij, net als diens verhalen. Over André Baillon (1875-1932) gaat het ook maar diens biografie heb ik nog in de kast staan dus daarover later meer.

Er komt ook een Nederlandse auteur in dit boek voor en wel Adriaan Venema (1941-1993). Dat is een apart fenomeen. Hij was journalist, romancier, kunsthandelaar en geschiedschrijver. Als romancier ging het niet heel best en dat wist hij. Als geschiedschrijver bracht hij een vijfdelig werk uit met de titel Schrijvers, uitgevers & hun collaboratie. Daar kwam nogal wat kritiek op en al die kritiek moe stapte Venema uiteindelijk uit het leven. U kunt hier een prima artikel lezen van historicus Wim Berkelaar over dat bekritiseerde werk van Venema.

Deel twee van dit boek handelt in twee gevallen over een wat weggemoffelde zelfmoord die als inspiratie dient voor een auteur zoals Alfred de Musset. Die schrijft over ene Rolla en Marie die het leven verlaten;

‘Mais on fait comme Escousse, on allume un réchaud.’

Ze doen het zoals Escousse, door een komfoor aan te steken. Reden genoeg voor Brouwers om achter het geval Escousse aan te gaan en dat blijkt een interessant verhaal over twee jongelingen, Victor Escousse (1813-1832) en zijn vriend Auguste Lebras (1816-1832) die zich het leven benamen door verstikking met behulp van een kachel.

Ook interessant is het verhaal over auteur Henri Roorda van Eysinga (1870-1925). Eerst wordt zijn vader beschreven maar

…over deze achterafstronk in de uitgestrekte boomgaard der Nederlandse letteren gaat het hier niet. Wel over de appel die uit zijn gebladerte is gevallen en niet ver van de stam is gerold: zijn zoon Henri.

Die zoon Henri joeg zich een kogel door het hart, maar niet voor hij een dun boekje schreef, dat hij eerst Het vrolijke pessimisme had willen noemen, maar dat uiteindelijk Mijn zelfmoord ging heten. Brouwers over dit boekje;

Een vrolijker, geestiger, ironischer geschrift over de beladen materie zelfmoord is mij niet bekend. Het is de lucide verantwoording van een totaal niet zwartgallige, volkomen onchagrijnige filosoof, die aantoonbaar genoegen schepte in het zo sprankelend mogelijk formuleren van de aanleidingen en redenen van zijn zelfverkozen dood.

Uiteraard ben ik nieuwsgierig geworden dus wellicht komt het nog eens voorbij. Brouwers sluit af met aantekeningen over Harry Mulisch, die een lezing bijwoonde van de Duitse schrijver Klaus Mann. In diens familie was zelfmoord zo gewoon als het vallen van de bladeren in de herfst, dus dat is daarmee een waardige afsluiter van dit interessante maar toch niet al te dikke boek van 271 pagina’s ( )