Een mindfuck van een boek, Terecht in alle top 10 lijstjes in 2020 ( )

In case you felt that Rijneveld's first novel was a tough read, the second one ups the game considerably. We're four years on from The discomfort of evening, in a very similar disaster-struck farming family (but not exactly the same one). The young girl who corresponds to the narrator from last time is now 14, but the viewpoint has shifted to that of the slightly creepy vet who was her only real adult friend in the last book. Almost needless to say, he's now got a bad case of the Humbert Humberts.

So this is basically Lolita-in-the-cowshed. We are stuck in the vet's first-person view, we watch him sinking deeper and deeper into his obsession with the girl and — always against his better judgement — concocting pathetic stratagems to exploit her weakness and get closer to her. As in Lolita, we come to realise that he's telling us, or his investigators, the story after it has all gone horribly wrong. There are shifts back and forth between reality, dreams, and fantasy, and there is complicated play with words and images — but they are taken from the vet's James Herriott vocabulary, not Nabokov's academic and literary one.

But of course there's another level to it as well: implicitly, this is not Humbert Humbert as imagined by a middle-aged Russian intellectual making fun of the American dream, this is Humbert Humbert as imagined by Lolita. Which of course adds several levels of discomfort for the reader right away: we are shown very clearly how the girl is desperately lonely, desperately unsure of herself, made insecure by the loss of her brother and her mother, worried about adolescence and gender identity, and all she's got to cling onto apart from her dreams is the fraudulent and exploitative affection she gets from the vet.

Rich, powerful and very complicated writing. But also very disturbing. ( )

Dit is zeker voor het Nederlandse taalgebied een unieke leeservaring, maar ik heb er niks mee, echt niks. Net als in Rijnevelds eersteling (De avond is ongemak) is het boerenleven in de Nederlandse bijbel-belt de setting van dit verhaal. De tekst wemelt van de technische termen uit de boerenstiel en specifiek ook de veeartsenijkunde, en die geven hem toch wel een heel apart cachet. De auteur blijft ook grossieren in een erg ongebruikelijke maar dikwijls geweldig beeldende woordenschat zoals ‘het hazengrauwen’ (zoek het maar op, het staat in Van Dale), waar andermaal zijn/haar dichterlijke achtergrond uit blijkt.
Maar dan is er het verhaal, of beter, de 400 pagina’s lange monoloog van een veearts op middelbare leeftijd, echtgenoot en vader, die zijn passie voor een 14-jarig boerenmeisje in geuren en kleuren onder woorden brengt, en beschrijft hoe hij haar met kleine stapjes geleidelijk voor hem weet te winnen. Humbert Humbert duikt nu onvermijdelijk op in de geest van de lezer, en inderdaad, Rijneveld lijkt inhoudelijk volledig de perverse, Nabokoviaanse toer op te gaan: onze niet bij naam genoemde veearts gaat zich te buiten aan de superlatieven om het “onschuldige” meisje op te hemelen en in zijn web te trekken. Ik zet onschuldig tussen aanhalingstekens, want al even vaak als bij Nabokov blijkt uit de monoloog dat het – ook al niet bij naam genoemde – meisje zich op het grensvlak tussen kinderlijke naïviteit en groeiend inzicht in de feiten des levens bevindt. Die ambiguïteit is één van de sterkere kanten van dit verhaal.
Vormelijk lijkt dit boek eerder geïnspireerd door de koortsige monoloog-romans van Samuel Beckett en de eindeloos uitgesponnen zinnen van Marcel Proust. Rijneveld haalt beide iconische auteurs regelmatig aan, wellicht als erkenning van haar inspiratiebronnen, terwijl Nabokov vreemd genoeg onvermeld blijft. Behalve de agrarische en bijbelse verwijzingen voegt ze daar als eigen accenten de incestueuze jeugdervaringen van de veearts en de vlieg-obsessie en de genderfluïditeit van het meisje aan toe. Terwijl ik dit neerschrijf zit ik te denken: “dit is alles bijeen toch een behoorlijke cocktail, dit kan niet anders dan een rijk en virtuoos boek zijn”, en dat klopt natuurlijk ook.
Maar dan kom ik bij de eerste zin van mijn review: “ik heb er niks mee, echt niks”, en dan bedoel ik dat niet als een goedkoop afstand nemen van de perverse, pedofiele relatie die wordt beschreven, maar zowel inhoudelijk als vormelijk raakte dit boek mij gewoon niet. Rijneveld is onbetwistbaar een enorm talent, maar hij/zij moet duidelijk nog groeien. In dat opzicht is dit boek eerder te zien als een vingeroefening waarin de nog erg jonge auteur laat zien hoe hij/zij enkele epigonen van de wereldliteratuur op een heel eigen manier verwerkt heeft. ( )

Dit boek vind ik moeilijk te beoordelen. Niet zozeer vanwege het onderwerp en de stijl, beide zijn uitstekend. Maar ik mis het waarom: waarom doen de mensen wat ze doen. Pas tegen het einde wordt een soort verklaring gegeven, maar die lijkt er met de haren bijgesleept. De hoofdpersoon komt wel goed uit de verf, maar de persoonlijkheid van de gunsteling blijft vlak. Bovendien doet de gunsteling dingen en zegt ze dingen die niet bij haar passen. Maar ondanks dat toch een mooi boek om te llezen. ( )

Mijn lieve gunsteling. Door Marieke Lucas Rijneveld.

Rijneveld heeft een eigen universum geschapen, beginnend met Kalfsvlies, dat ze nauwgezet blijft uitbreiden. Of het nu poëzie is of proza elke letter wordt gekleurd door een voltrekt unieke stem.

De wereld van Rijneveld is donker en pijnlijk, wordt bevolkt door zwijgzame, afwijkende mensen, genderfluïditeit en rouw voeren de boventoon en koeien zijn alom aanwezig. Marieke Lucas’ kennis van veehouderij zorgt voor een boek vol woorden en termen waarvan je het bestaan niet kon bevroeden, waarvan je de betekenis niet kent, die typisch Rijneveld zijn.

Marieke Lucas’ romans zijn even poëtisch als haar gedichten verhalend zijn. De (pagina’s lange) zinnen zitten boordenvol metaforen en plechtstatige woorden. Woorden zoals gunsteling. De 14-jarige uitverkorene van de veearts die geregeld op de boerderij langskomt. Die gunsteling leeft in een wereld verduistert door de verlorene en de vergane, door Hitler en Freud in haar hoofd. Ze is een meisje dat een Dear Boy wil zijn, vol verlangen naar een (eigen) gewei.

Wat het verhaal zo schrijnend maakt, zo lastig om te lezen is het feit dat het ook wel iets romantisch heeft. ‘Kurt’ de veearts schrijft en ware ode aan zijn mooie Putto. Die hij echt graag ziet, meent hij. Dieper en dieper duiken we in het binnenste van koeien, het bezeten hoofd van de veearts en het verwarde lichaam van de gunsteling.

Het idyllische platteland krijgt meer en meer een grauwe sluier, het adembenemende tempo van de taal sleurt je mee richting de ondergang. Beschadigde mensen die elkaar nog verder kapot maken, het donkerste tussen mensen in een poëtische liederlijke taal, dat alles overspoelt je en laat je verbijsterd achter. Rijneveld heeft het weer gedaan: een gitzwarte parel aan een gouden ketting rijgen. ( )