Door bloot te leggen hoe de Tweede Wereldoorlog anno nu op tal van terreinen nog een rol speelt in het maatschappelijk debat en door te laten zien welke invloed Hermans hierop heeft gehad, vertelt Kieft zeker iets zinnigs over de oorlog. Hij doet dat over het algemeen scherp en in een prettige stijl, maar heeft soms ook zichtbaar moeite met de veelomvattendheid van zijn onderwerp. Bovendien leiden de brede kaders en de gekozen opzet vaak tot een verdubbeling van citaten en biografische feitjes. Kieft presenteert zich expliciet als behorend tot een bepaalde generatie, toont wat de oorlog voor hem betekent en wat op zijn, in beginsel particuliere, beeld van invloed is geweest. Die aanpak fungeert als een belangrijke nuancering bij alle doorgeprikte oorlogsmythen, maar het soms al te persoonlijke is tegelijk een zwakte.

En dan ben ik vast nog het een en ander vergeten. Ik wil niet zeggen dat dit zeven verschillende boeken zijn, maar twee of drie zie ik er wel in. Helaas zit het nu allemaal op elkaar gepropt, zodat je als lezer na een tijdje het overzicht verliest. Het boek van Ewoud Kieft is een oude, met spullen volgeladen Mercedes, waarin de bestuurder op weg is naar zijn geboorteland Turkije.

De wereld blijkt, kortom, toch complexer dan Hermans het in zijn nihilistische zwartgalligheid placht voor te stellen. Er zitten tenslotte ook goede kanten aan het idealisme, vindt Kieft, en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, inclusief de Holocaust, is nog altijd een onmisbaar, zij het wankel moreel fundament onder de westerse democratie.

Heel democratisch concludeert Kieft dat hij liefst allebei zou hebben: zowel de idealistische ‘dromer’ als de kritische ‘scepticus’. Maar hun volle waarde krijgen beiden pas als ze 100% zichzelf zijn, dus zonder gerieflijke compromissen. Pas achteraf kan dan blijken dat ze ongemerkt ook het nodige van hun tegenpolen hebben. Bijvoorbeeld wanneer een kritische en tegelijk empathische historicus als Kieft zich buigt over hun leven en werk.

Als kleinzoon van een omgekomen verzetsman én als historicus ziet Kieft zich door Hermans uitgedaagd om antwoorden te formuleren op zin en onzin van menselijke waardigheid en rechtvaardigheid, en zin en onzin van de waarheidsvinding die tot de kerntaken van de geschiedwetenschap behoort. Dan is het boeiend om te zien hoe hij ondanks een zeker scepticisme uiteindelijk toch af wenst te wijken van de cynische gelijkhebber die Willem Frederik Hermans was.