Hoe Nederland leeft met Water

Onlangs verscheen 'De Bosatlas van Nederland Waterland', een atlas waarin de gevarieerde relatie van Nederland met water centraal staat. Meer dan 40 overheden, kennisinstellingen en bedrijven werkten mee aan dit overzichtswerk. Prins Willem Alexander schreef het voorwoord.

De atlas maakt overzichtelijk dat in ons land veel om water draait. De helden uit onze vaderlandse geschiedenis streden tegen het water, onze economie kan niet zonder havens en rivieren, en recreëren doen we aan de Noordzeekust, op de Friese meren of een Waddeneiland. Geen wonder dat ons land uitblinkt in het ontwikkelen en toepassen van kennis over water, of het nu gaat om veiligheid of gezondheid, om dijkenbouw of zuiveringstechnologie, om energieopslag of ecologie, om het voorkomen van wateroverlast of het verbeteren van de waterkwaliteit. Met kaarten en luchtfoto's van Karel Tomei maakt 'De Bosatlas van Nederland Waterland' deze items toegankelijk voor een breed publiek.

In het hoofdstuk 'Economie' zie je onder meer overzichtelijk de goederenstromen van en naar Rotterdam, maar ook de routes op de Noordzee, de overslagpunten voor de binnenvaart, het aantal scheepvaartpassages en het goederenvervoer over de hoofdvaarwegen. Korte teksten worden verluchtigd met veel kaarten, in totaal zo'n 300.

Vele overheden ,kennisinstellingen en bedrijven houden zich bezig met water. Dankzij hun inhoudelijke inbreng is 'De Bosatlas van Nederland Waterland' geworden tot een actuele en kleurrijke vlootschouw van alles wat Nederland maakt tot Waterland.

Kaarten met waterweetjes

Met de Bosatlas van de Nederland Waterland verrast het instituut van de schoolcartografie opnieuw, nadat vorig jaar de ondergrond van Nederland in kaarten werd gepresenteerd. Het is een prachtige uitgave geworden. Nergens anders zijn op zo'n overzichtelijke en toegankelijke wijze de wezenskenmerken van de Nederlanse waterhuishouding in kleurrijk beeld gebracht.

Een deel van de platen ligt voor de hand: het ontstaan van Nederland onder invloed van de zee na de laatste ijstijd, de aanleg van dijken en polders, de Deltawerken en de waterlinies zijn de verplichte nummers. Bij dit type onderwerpen zal vooral de wijze van presentatie degene die er al wat weet van heeft, bekoren. De waterlandatlas zet een wezenlijke stap verder met de brede aanpak van het onderwerp, bijvoorbeeld door water als drager van handelsstromen en recreatie te presenteren, of water als landschapselement. Bij die laatste insteek laat het kaartje van de ecologische verbindingszone Oostvaarders Wold in Flevoland weer eens zien hoe lastig het is actueel te zijn bij een grillige politiek, die de totstandkoming ervan plots heeft afgeblazen.

De samenstellers hebben ook de moeite genomen om bij onderwerpen als drinkwaterbereiding en afvalwaterzuivering in betrekkelijk eenvoudige schema's duidelijk te maken hoe die in zijn werk gaan. En tot op wijkniveau nauwkeurig laat de atlas zien wat de waterproblematiek is in het stedelijk gebied van Rotterdam.

Het kan haast niet anders of er zijn ook missers. Het deel over water en energie irriteert het meest. Dat er iets wordt geschreven over warmte-/koudeopslag is nog daar aan toe, maar om nu aardwarmte als belangrijkste onderwerp te behandelen... Had ruime aandacht besteed aan de winning van energie uit de getijdenbeweging of aan osmose-energie uit de mening van zout en zoet water. Slecht behandeld is ook het zoetwatertekort dat dreigt voor de landbouw. Er staan in de atlas weliswaar kaartjes met vochttekort en beregening tijdens droge zomers, maar er is inmiddels voldoende bekend om in beeld te brengen hoe verspillend ons watersysteem omgaat met de enorme zoetwateraanvoer via de grote rivieren. Wat ook ontbreekt, is de betekenis van het water als koelmiddel - waarom anders worden er zo veel nieuwe centrales aan de kust gebouwd- en wate ermee te doen tijdens hete zomers. Beide zijn aansprekende onderwerpen die ook direct duidelijk maken welk maatschappelijke ontwrichting ontstaat wanneer de vrije beschikbaarheid van dat water aan zijn grenzen komt.

Mocht het ooit tot een nieuwe editie komen, en bij dit onderwerp zou dat zeker moeten, dan kan het ook geen kwaad om nog eens kritisch te kijken naar de diagrammen over faalmechanismen van dijken. Want om het verschijnsel van piping, waarbij de dijk op de grenslaag met de zandige bodem wordt ondermijnd door het ontstaan van waterkanaaltjes, op een hoop te gooien met de gangen die muskusratten en mollen graven, is wel een heel grove versimpeling.